Stikstof (N2) is een gas dat overal om ons heen is. De natuur kan niet zonder. Samen met zuurstof of waterstof wordt stikstof omgezet in stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3). Dan wordt het reactieve stikstof.
Zonder stikstof zouden er geen cellen zijn, geen leven. Omdat het element essentieel is voor de opbouw van eiwitten. Maar terwijl grote landbouwregio's te veel stikstof in de natuur brengen, neemt het gehalte aan bruikbare stikstof in veel ecosystemen al decennialang af.
Stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3) zijn schadelijk voor de natuur als er te veel van in de bodem of het water terechtkomt. Planten als bramen, brandnetels en gras gaan er harder door groeien en overwoekeren andere planten. Daardoor verdwijnen ook insecten, vlinders en vogels.
Bomen en planten hebben stikstof nodig om te groeien. Nu is het zo dat er te veel stikstof in de lucht zit. Dat is normaliter geen probleem want bomen en planten nemen dit op en verwerken het. Méér stikstof betekent snellere groei en ondergroei (van snelle groeiers zoals brandnetel, of grassen).
Teveel stikstof is slecht voor de natuur. Planten die van stikstof houden, zoals grassen, brandnetels en bramen, groeien extra hard. Zo verdringen ze kwetsbare planten. Stikstof is van zichzelf niet schadelijk voor mensen en de natuur.
Dat zit zo: Duitsland mag net als Nederland niet te veel stikstof uitstoten rondom 'Natura 2000'-gebieden. Dat zijn natuurgebieden die door de Europese Unie beschermd worden. Een bedrijf mocht in Nederland niet zorgen voor meer dan 14 gram (per hectare per jaar) extra stikstofuitstoot rond een Natura 2000-gebied.
Stikstof is uitermate belangrijk voor planten in het algemeen en voor landbouwgewassen in het bijzonder. Stikstof (N) bevordert de groei van de plant en de fotosynthese. Het is een essentieel bouwelement voor eiwitten en DNA. Een stikstofgebrek of -overmaat heeft vaak gevolgen voor de kwaliteit van het gewas.
Heeft alleen Nederland een stikstofprobleem? Nee, de Habitatrichtlijn van de EU verlangt van iedere lidstaat dat die zijn biodiversiteit beschermt. De uitspraak van het Europees Hof over de Nederlandse aanpak geldt voor alle EU-landen.
Stikstof is een inert, geurloos en kleurloos gas dat geen voedingsstoffen bevat. Stikstof is echter belangrijk voor de groei van planten en is een belangrijk additief in meststoffen. Het gebruik van stikstof gaat veel verder dan alleen tuinieren.
In Nederland stoot de landbouw volgens het RIVM al decennia de meeste stikstof uit, gevolgd door industrie en verkeer. Zeker in de buurt van Natura 2000-gebieden is dat een probleem. De meeste uitstoot van ammoniak komt dan wel van de boeren, maar ze zijn zeker niet de enige die ammoniak uitstoten.
Boeren gebruiken mest omdat het zorgt voor een betere plantengroei en hogere gewasopbrengsten. Uit de mest verdampt stikstof als ammoniak en komt in de lucht. Een ander deel van de stikstof kan uitspoelen naar het grondwater; dit heet (nitraat)uitspoeling.
De invloed van de mens op de productie van reactief stikstof heeft gevolgen voor het klimaat. Direct doordat het leidt tot de productie van lachgas (N2O), een broeikasgas met een ongeveer driehonderd keer sterker effect dan het broeikasgas koolstofdioxide.
Stikstofoxiden komen vooral door verbranding van fossiele brandstoffen door verkeer, de energiesector en de industrie. Schiphol en Tata Steel zijn de grootste bronnen van stikstofoxiden. Alle sectoren, dus ook verkeer, industrie en de luchtvaart moeten bijdragen aan de oplossing.
Door de protesten van de boeren zullen de meeste mensen stikstof nu waarschijnlijk koppelen aan veehouderijen. Toch is stikstof meer dan alleen een vervuilend chemisch element dat natuurschade oplevert. Sterker nog: de mens kan niet zonder dit element. Zonder stikstof kunnen we niet leven.
In de media en volksmond wordt al 3 jaar gesproken over een 'stikstofcrisis', maar strikt genomen klopt dat niet. Stikstof is een volstrekt ongevaarlijk gas dat voortdurend om ons heen is: 78 procent van de lucht bestaat uit stikstof.
Met die planten verdwijnen ook de insecten en vlinders die van die planten leven. Daardoor neemt de biodiversiteit af en 'verarmt' de natuur. Veel van die insecten zijn juist ook nodig om gewassen te bestuiven. Daarnaast heeft een teveel aan stikstof ook gevolgen voor de waterkwaliteit.
Minder planten- en diersoorten
In meren en plassen zorgt het bijvoorbeeld voor algengroei waardoor er minder zuurstof in het water komt, hierdoor kunnen vissen en waterplanten niet overleven. Daarnaast kan de grond verzuren door te veel stikstof. Een zure bodem kan minder goed magnesium, calcium en kalk vasthouden.
Uitspraak rekenafstand 25 kilometer voor stikstof
Op 5 april 2023 heeft de Afdeling bestuursrechtspraak geoordeeld dat voor het berekenen van stikstof uitgegaan mag worden van een zogenoemde rekenafstand van 25 kilometer.
De uitstoot van stikstof van een geit ligt op 10 procent van die van een melkkoe. Dat vertelt universitair hoofddocent Jan Dijkstra van Wageningen University & Research. Dijkstra in De Gelderland: “Een geit weegt zo'n 70 kilo, een koe 700. Een geit geeft 3 liter melk per dag, een koe zo'n 30.
Duitsland hanteert bijvoorbeeld heel hoge drempelwaarden. De redenering daar is: Alle stikstofbronnen waarvan de depositie lager is dan 21 mol bekijken we niet, we zeggen dat zo'n bron geen gevolgen heeft. Ter vergelijking, in Nederland ligt de drempelwaarde op 0,0001 mol”, verduidelijkt de hoogleraar Omgevingsrecht.
De uitstoot van stikstof in Nederland behoort tot de hoogste van de wereld. Dat komt doordat we een dichtbevolkt land zijn, met veel verkeer en veel intensieve landbouw. In Europa is Nederland de grootste uitstoter van stikstof (per hectare). Wij stoten gemiddeld 4 keer zoveel uit als andere Europese landen.
Dat komt doordat veel landen er geen onderzoek naar doen of de cijfers niet doorgeven, blijkt uit onderzoek van de NOS. Dat doorgeven van stikstofcijfers is overigens niet verplicht. Nederland, het land waar de stikstofproblematiek volgens experts het grootst is, is het enige land dat de cijfers consequent rapporteert.
Bomen en struiken kunnen daarnaast emissies als fijnstof en stikstof afvangen. Dit is vooral interessant voor (laan)bomen in stedelijk gebied en in overgangszones rondom natuurgebieden. Bomen zijn effectiever in het afvangen van fijnstof en stikstof dan andere vegetaties, vanwege hun grotere volume en bladoppervlak.
Door te veel stikstof wordt de grond zuurder.
Door regen komen deze giftige stoffen in de sloten terecht. De planten en dieren die in deze sloten leven gaan dan dood. Door verzuring van de grond worden planten en bomen ook gevoeliger voor schadelijke schimmels, bacteriën en virussen. Ze worden eerder ziek.
Hoe de boer eerst zoveel mogelijk, en nu zo weinig mogelijk moet produceren. Want Nederland laat de stikstofemissies liever over aan het buitenland. Zodat Nederland geen vlees, melk en eieren meer exporteert, maar die juist importeert. Want Nederland moet een stedenland worden, omringd door zonnepanelen en windmolens.
