Bestaat het woord uit twee losse woorden die een samenstelling vormen, dan schrijf je een koppelteken. Ontstaat er geen verwarring, dan schrijf je gewoon alles aan elkaar. Is het woord geen samenstelling, maar bijvoorbeeld een meervoud of een enkel woord, dan schrijf je een trema.
Samenstellingen (woorden uit twee of meer zelfstandige naamwoorden) schrijf je altijd aan elkaar, zonder spaties dus. Het is bijvoorbeeld autoverzekering en niet auto verzekering. Ook langere woorden schrijf je aan elkaar, tenzij er verwarring ontstaat. Autoverzekeringspolis schrijf je dus ook gewoon aan elkaar.
Het koppelteken (-) is het korte liggend streepje dat gebruikt wordt om de delen van sommige samenstellingen, afleidingen en samenkoppelingen te verbinden.
Samengestelde woorden (ook wel samenstellingen genoemd) zijn woorden die bestaan uit twee kortere woorden. Het woord is dus opgebouwd uit twee andere woorden. zon + straal —> zonnestraal (zonder n, er is maar één zon in ons zonnestelsel!)
Het koppelteken wordt ook wel het verbindingsstreepje genoemd. Het koppelteken wordt gebruikt om samenstellingen of samenkoppelingen met elkaar te verbinden. Het streepje wordt ook wel divisie genoemd.
Streepjes - –
Dit streepje zit niet standaard op je toetsenbord, maar maak je met de toetsencombinatie ctrl/option+minteken. Het gedachtestreepje wordt gebruikt bij een onderbreking van de gedachtegang, bij het aangeven van een inhoudelijke, verrassende wending en bij het leggen van extra nadruk op een deel van de zin.
d.w.z. iets meer te zeggen hebben, iets meer in de gunst staan dan een ander. Ontleend aan het eene of andere spel, waarbij men een bepaald aantal streepjes moet hebben, om het te winnen; krijgt iemand nu een streepje vóór, dan verkeert hij in gunstiger omstandigheden.
Een samengestelde zin is een zin met 2 of meer persoonsvormen. Vaak staat tussen de 2 delen een komma of een voegwoord (allebei kan ook), maar dat hoeft niet. Een samengestelde zin heeft dus ook twee gezegdes. Een gezegde bevat namelijk alleen de werkwoorden die bij elkaar horen.
Een koppelteken is een leesteken dat onderdelen van samenstellingen of samenkoppelingen met elkaar verbindt. Het heeft de vorm van het kortste liggende streepje en komt daarmee uiterlijk overeen met het afbreekstreepje en het weglatingsstreepje: in de typografie wordt voor alle drie de tekens een divisie gebruikt (-).
Een tautologie bestaat uit twee of meer woorden (meestal van dezelfde woordsoort) die hetzelfde betekenen (bijvoorbeeld: daarnaast ... ook en altijd en eeuwig). Een pleonasme is een uitdrukking waarin het ene woord iets benoemt wat ook al in het andere woord besloten ligt (bijvoorbeeld: oude bejaarde en nat water).
Streepje naar links (accent grave)
Druk tegelijkertijd Alt (⌥) en ` (naast de Z) in, dit zorgt voor een streepje naar links op de eerstvolgende letter.
Zo'n streepje op de e heet ook wel een accent aigu. Wil je een streepje naar links (hè), dan heet het een accent grave.
Een sluisteken of pipe, in de volksmond "verticaal streepje" of "stripke", is het teken '|' in de ASCII-set. Door IT-professionals wordt dit teken ook wel het "pijp-symbool" genoemd. De verticale streep heeft soms een onderbreking in het midden (¦), maar geldt dan nog steeds als hetzelfde teken.
Het algemene principe is dat de regels voor de tussenletters -e of -en alleen gelden voor samenstellingen waarvan het linkerdeel een zelfstandig naamwoord is. Als het eerste deel geen meervoud heeft, schrijf je -e. Als het eerste deel alleen een meervoud heeft op -s, schrijf je -e.
Koffiezetten, koffiedrinken, pianospelen en vioolspelen zijn daarin bijvoorbeeld als samenstelling opgenomen, maar gas geven, gitaar spelen en cello spelen niet. In een aantal gevallen zijn beide schrijfwijzen verdedigbaar.
In de meeste gevallen is het aan te bevelen in plaats van en/of gewoon of te gebruiken. Het voegwoord of sluit de betekenis 'en' niet automatisch uit. Elke fabrikant van reflecterend of fluorescerend materiaal moet de lichtwerking van zijn producten laten testen.
In de Nederlandse spelling hebben verschillende leestekens de vorm van een liggend streepje. Het korte liggende streepje (-) wordt onder andere gebruikt als koppelteken (man-vrouwverhouding), als afbreekteken (wa-ter) en als weglatingsstreepje (chocolade- en vanillepudding).
Apostrof + s
De apostrof is verplicht als de naam eindigt op: een lange klank die met één enkele a, i, o, u of y wordt geschreven: Anna's jas, Evi's moeder, Otto's jas, Adu's tas, Randy's moeder; op een enkele e die als 'ee' klinkt: Zoë's baan.
Teveel is een zelfstandig naamwoord dat “een overschot” betekent. Het wordt voorafgegaan door een lidwoord (een teveel, het teveel). Te veel, met spatie, betekent “een te groot aantal” of “meer dan nodig/gewenst”.
Als een samengestelde zin uit een hoofdzin en een bijzin bestaat, dan is er sprake van onderschikking. Je ontleedt alleen de hoofdzin; de bijzin benoem je als zinsdeel van de hoofdzin. Een bijzin kun je vervangen door één woord. Je ziet dan om welk zinsdeel het gaat.
Als een samengestelde zin begint met een citaat, geldt dezelfde regel: eerst sluit het vraag- of uitroepteken het citaat af, dan volgt het aanhalingsteken. Daarna komt vaak een komma voor het vervolg van de zin (zie (7a)), maar die komma mag ook weggelaten worden (7b).
Een zin met minimaal twee persoonsvormen noemen we een samengestelde zin. Een samengestelde zin kan bestaan uit een hoofdzin / meerdere hoofdzinnen en/of een bijzin / meerdere bijzinnen bijzinnen. In een hoofdzin staat de persoonsvorm helemaal vooraan of direct na het eerste zinsdeel.
Á: wanneer je iets wil benadrukken
Wanneer er een streepje naar rechts (ook wel accent aigue genoemd) wordt gebruikt, zoals de á, dan wil je vaak iets benadrukken: Je moet eerst dát nog doen, voordat je weggaat.
Gedachtestreepjes kunnen rond een korte zin (of zinsnede) staan die een lopende zin onderbreekt. Eén gedachtestreepje kan ook een inhoudelijke wending aangeven. Een gedachtestreepje is in principe langer dan een koppelteken en wordt met spaties gescheiden van woorden ervoor en erna.
' Het nadrukteken is altijd een streepje van linksonder naar rechtsboven. Om een woord of lettergreep te benadrukken, gebruik je het nadrukteken of klemtoonteken ( ´ ). Dat teken ziet er net zo uit als het accent aigu, het accent dat bijvoorbeeld op café staat.
