Het koppelteken (-) is het korte liggend streepje dat gebruikt wordt om de delen van sommige samenstellingen, afleidingen en samenkoppelingen te verbinden. Hetzelfde liggend streepje wordt gebruikt als weglatingsstreepje in een samentrekking, om aan te geven op welke plaats een woorddeel is weggelaten.
Een koppelteken is een leesteken dat onderdelen van samenstellingen of samenkoppelingen met elkaar verbindt. Het heeft de vorm van het kortste liggende streepje en komt daarmee uiterlijk overeen met het afbreekstreepje en het weglatingsstreepje: in de typografie wordt voor alle drie de tekens een divisie gebruikt (-).
Tussen gelijkwaardige elementen die naast elkaar worden geplaatst in een samenstelling, gebruiken we een koppelteken. Het gaat om combinaties van twee of meer elementen die in de samenstelling in principe met elkaar verwisseld kunnen worden. Zo zouden we een dichter-botanicus ook een botanicus-dichter kunnen noemen.
Bestaat het woord uit twee losse woorden die een samenstelling vormen, dan schrijf je een koppelteken. Ontstaat er geen verwarring, dan schrijf je gewoon alles aan elkaar. Is het woord geen samenstelling, maar bijvoorbeeld een meervoud of een enkel woord, dan schrijf je een trema.
Een weglatingsstreepje geeft aan wanneer een deel van het woord is weggelaten. Als er dus geen deel is weggelaten hoef je het streepje ook niet te plaatsen. Met andere woorden alleen als het oorspronkelijke woord aan elkaar werd geschreven schrijf je een streepje, waren het losse woorden, dan komt er geen streepje.
Een samenkoppeling is een combinatie van woorden die vaak samen voorkomen en daardoor een vaste eenheid zijn gaan vormen, bijvoorbeeld zwart-wit. Die eenheid wordt weerspiegeld in de spelling met koppeltekens.
Het koppelteken wordt ingezet om (1) de scheiding aan te duiden van samenstellingen die moeilijk te herkennen zijn, (2) de scheiding van een buitenlands en Nederlands woord aan te duiden, (3) de gelijkwaardigheid van een samenstelling te laten zien en (4) om te laten zien dat een uitdrukking één geheel is.
Anagram. Een anagram, ook wel letterkeer genoemd, is een woord of zin, gevormd uit de letters van een ander woord of een andere zin maar in een andere volgorde. Van het woord 'velen', kan bijvoorbeeld ook 'leven', 'elven' of 'nevel' worden gemaakt. Anagrammen worden ook vaak gebruikt als pseudoniem.
In de meeste gevallen is het aan te bevelen in plaats van en/of gewoon of te gebruiken. Het voegwoord of sluit de betekenis 'en' niet automatisch uit. Elke fabrikant van reflecterend of fluorescerend materiaal moet de lichtwerking van zijn producten laten testen.
Samenstellingen met gelijkwaardige delen
Een samenstelling waarvan de eerste twee of drie delen gelijkwaardig zijn, krijgt een koppelteken tussen die delen.
Het accent aigu (Latijn: acutus, scherp), in de drukkerij kort met kuut aangeduid, is een diakritisch teken in de vorm van een streepje boven een letter dat van linksonder naar rechtsboven wijst.
In de Nederlandse spelling hebben verschillende leestekens de vorm van een liggend streepje. Het korte liggende streepje (-) wordt onder andere gebruikt als koppelteken (man-vrouwverhouding), als afbreekteken (wa-ter) en als weglatingsstreepje (chocolade- en vanillepudding).
Met de tips en trucs in 'Hoe schrijf je dat?' leer je hoe je meer vaart in je teksten brengt, hoe je de begrijpelijkheid vergroot en hoe je het kort en bondig houdt. Het boek besteedt ook aandacht aan fouten en twijfelgevallen in zinsbouw, woordkeus én de nieuwe (groene) spelling.
Laag liggend streepje: _ Dit teken zit op het toetsenbord onder dezelfde toets als het koppelteken -, maar dan in combinatie met de Shift-toets. Het underscoreteken wordt vaak gebruikt in plaats van een spatie bij namen van bestanden of in een e-mailadres, bijvoorbeeld Jan_van_Gent. doc.
Als twee samengestelde woorden een gemeenschappelijk deel hebben en je noemt ze na elkaar met 'en' of 'of' ertussen, kun je bij een van de twee woorden dat gemeenschappelijke deel vervangen door een streepje. Als het laatste deel van beide woorden gelijk is, schrijf je dat deel alleen bij het tweede woord.
Het langste woord ter wereld is de scheikundige naam voor het eiwit titine: methionylthreonylthreonylglutaminylalanyl(...) isoleucine. Dit woord, dat hier zeer verkort is weergegeven, telt niet minder dan 189.819 letters, en het kost je zo'n 3,5 uur om het uit te spreken.
Het langste 'officiële' woord in de Nederlandse taal is: aansprakelijkheidswaardevaststellingsveranderingen (50 letters). Het tweede langste woord in de Nederlandse taal is het enkelvoud van het langste woord en bestaat uit 48 letters.
Is het 'de code' of 'het code'?
Het is 'de code', want code is mannelijk. Als je het aanwijst is het 'die code'.
Een samenstelling is een woord dat bestaat uit twee delen die beide ook zelfstandig kunnen voorkomen (keukentafel = keuken en tafel).
Een apostrof wordt vaak aan het einde van een woord gebruikt, maar kan ook aan het begin van een woord staan. Als dit leesteken aan het begin van een woord staat, vervangt het vaak een ander woord. Zo schrijft je kind bijvoorbeeld 's avonds' in plaats van 'des avonds'.
Je laat een deel van het woord weg; om dat aan te geven, gebruik je het koppelteken. Zo ook bij winter- en zomerkleding / zomer- en winterkleding -- dat voorbeeld is wellicht duidelijker.
Samenstellingen worden in de regel aaneengeschreven, bijvoorbeeld: bierglas, hogeschool, tienkamp, wandelschoenen, badkamerdeurklink. Als er tussen de delen van een samenstelling klinkerbotsing optreedt, is een koppelteken verplicht: milieu-inspectie, auto-ongeluk.
Het zelfstandig naamwoord koffie en het werkwoord drinken kun je bijvoorbeeld combineren tot koffiedrinken. Maar let op: bij wijn drinken is zo'n combinatie niet mogelijk. Je schrijft dit als twee losse woorden. Soms schrijf je beide woorden dus aan elkaar en soms niet.
Bij samenstellingen schrijf je een streepje bij een klinkerbotsing, in een woord plaats je een trema. Co-ouderschap en co-existeren naast coöperatie en coördineren.
